Μια από τις πιο συχνές αιτίες επίσκεψης γυναικών στο ιατρείο υπερήχων, αποτελεί κάποιο ψηλαφητό μόρφωμα μαστού. Το ψηλαφητό μόρφωμα, συνήθως εντοπίζεται κατά την αυτοεξέταση ή κατά την κλινική εξέταση του μαστολόγου ή γυναικολόγου. Τις περισσότερες φορές είναι μια εξαιρετικά στρεσογόνος κατάσταση για τη γυναίκα και χρήζει διερεύνησης προς αποκλεισμό ή επιβεβαίωση πιο σοβαρών παθήσεων.

Τι εννοούμε λέγοντας «ψηλαφητό μόρφωμα»; Επί της ουσίας, πρόκειται για ένα μόρφωμα, που ξεχωρίζει από τον περιβάλλοντα ιστό και προκαλεί μια ασυμμετρία σε σχέση με τον άλλο μαστό. Το εύρημα αυτό μπορεί να είναι ορατό, προκαλώντας λόβωση του δέρματος ή μη ορατό, οπότε γίνεται αντιληπτό μόνο με την ψηλάφηση.

Παρά το γεγονός πως, στην πλειοψηφία τους, τα μορφώματα αυτά αφορούν καλοήθεις οντότητες, η διερεύνησή τους απαιτεί προσεκτική και συστηματική προσέγγιση, προκειμένου να εξασφαλιστεί η σωστή διάγνωση. Ο συνδυασμός του ιστορικού και της κλινικής εξέτασης αποτελεί το πρώτο βήμα για να τεθεί η διάγνωση.

Ο ειδικός ιατρός – μαστολόγος, μέσω του ιστορικού, θα αντλήσει πληροφορίες για το χρονικό διάστημα εμφάνισης, τα πιθανά συνοδά συμπτώματα, αλλά και τους παράγοντες κινδύνου της κάθε γυναίκας για εμφάνιση καρκίνου στο μαστό. Με την κλινική εξέταση και τη ψηλάφηση, θα εκτιμήσει τα χαρακτηριστικά της μορφολογίας του μορφώματος (πχ. ασυμμετρία, σκληρότητα, κινητικότητα), αλλά και συνοδά στοιχεία, όπως: ευαισθησία & ερυθρότητα της περιοχής, έκκριμα από την θηλή, κα, ώστε να υπάρξει μια αρχική εκτίμηση για τη φύση του μορφώματος και την περαιτέρω διερεύνησή του.

Στατιστικά στις περισσότερες περιπτώσεις, τα ψηλαφητά μορφώματα αφορούν καλοήθεις καταστάσεις του μαστού. Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση χρήζουν διερεύνηση. Ένα ψηλαφητό μόρφωμα δύναται να οφείλεται σε:

– Κύστη: πρόκειται για συνήθως καλοήθη σχηματισμό, ποικίλου μεγέθους, ο οποίος τις περισσότερες φορές περιέχει υγρό.

– Ινοαδένωμα: αφορά συμπαγές μόρφωμα, με μέγεθος από μερικά χιλιοστά έως εκατοστά, καλοήθες, το οποίο όμως χρήζει παρακολούθησης. Το συναντάμε σε γυναίκες, που δεν βρίσκονται στην εμμηνόπαυση.

– Μαστίτιδα: σε περιπτώσεις τοπικής φλεγμονής του μαστού, μπορεί να παρατηρηθεί αλλαγή της υφής της εν λόγω περιοχής και η δημιουργία ψηλαφητού μορφώματος. Συνήθως συνυπάρχουν και άλλα στοιχεία φλεγμονής, όπως: ερυθρότητα, ευαισθησία, κτλ.

– Λίπωμα: πρόκειται για καλοήθη σχηματισμό, με αργή ή μη ανάπτυξη, που είναι συνήθως αβλαβής.

– Αιμάτωμα / Νέκρωση λίπους: σε καταστάσεις κάκωσης, υπάρχει το ενδεχόμενο δημιουργίας αιματώματος, με συσσώρευση αίματος σε μια περιοχή, δίνοντας την εντύπωση μορφώματος. Με το πέρασμα του χρόνου αυτό τείνει να βελτιώνεται. Αν νεκρωθεί το λίπος, η εικόνα αρχικά μπορεί να μοιάζει με αντίστοιχη κακοήθειας, ενώ αργότερα μπορεί να δημιουργηθούν χαρακτηριστικές, καλοήθους μορφολογίας, ελαιώδεις κύστεις.

– Γαλακτοκήλη: η κατάσταση αυτή συναντάται κυρίως σε γυναίκες που θηλάζουν ή έχουν διακόψει πρόσφατα το θηλασμό. Η γαλακτοκήλη είναι ένας σχηματισμός, που περιέχει γάλα και είναι συνήθως αβλαβής. Ανάλογα με το μέγεθός της, μπορεί να δημιουργήσει την εντύπωση παρουσίας ψηλαφητού μορφώματος.

– Ινοκυστικοί / πυκνοί μαστοί: σε πολλές περιπτώσεις οι γυναίκες με πυκνούς μαστούς ή μαστούς με ινοκυστικές αλλοιώσεις, μπορεί να ψηλαφούν μορφώματα, τα οποία μάλιστα γίνονται πιο έντονα αντιληπτά πριν την έμμηνο ρύση. Στις περιπτώσεις που δεν ανευρίσκεται κάτι στην περιοχή του αναφερόμενου ψηλαφητού μορφώματος, πίθανότερη αιτία είναι η διαφορά σκληρότητας του αδενικού – ινώδους – λιπώδους ιστού και η ανομοιογένεια της κατανομής των ιστών αυτών.

– Ενδομαστικός λεμφαδένας: ορισμένες φορές κάποιοι λεμφαδένες μπορεί να εντοπίζονται εντός του μαστού, όπου γίνονται ψηλαφητοί, κυρίως όταν είναι επιφανειακοί.

– Θήλωμα του γαλακτοφόρου πόρου: αφορά συνήθως καλοήθες μόρφωμα και εντοπίζεται κυρίως κοντά στην θηλή. Ωστόσο σε κάποιες περιπτώσεις συναντάται και περιφερικότερα.

– Καρκίνος μαστού: πρόκειται για την σοβαρή κατάσταση του μαστού. Συνήθως είναι συμπαγής, σκληρή μάζα, η οποία χρήζει περαιτέρω ελέγχου και αντιμετώπισης.

Όταν μια γυναίκα, μέσω της αυτό-ψηλάφησης, αντιληφθεί την παρουσία ενός μορφώματος, θα πρέπει να επικοινωνήσει με τον ειδικό ιατρό μαστολόγο ή γυναικολόγο (εφόσον ο γυναικολόγος ασχολείται με θέματα μαστού). Στην συνέχεια ο ιατρός, αφού πραγματοποιήσει κλινική εξέταση και ψηλάφηση, θα αποφασίσει αν θα την παραπέμψει για περαιτέρω απεικονιστική διερεύνηση. Οι απεικονιστικές εξετάσεις που διενεργούνται, μόνες ή συνδυαστικά, στην περίπτωση μιας ψηλαφητής μάζας είναι:

– η ψηφιακή μαστογραφία: η εξέταση αυτή, μπορεί να μας δώσει πληροφορίες σχετικά με την παρουσία ύποπτων ασβεστώσεων, που δεν είναι εφικτό να ανιχνευθούν με κάποια άλλη απεικονιστική εξέταση. Ωστόσο σε γυναίκες με ψηλαφητό μόρφωμα, η μαστογραφία μπορεί να μην αναδείξει κάποιο μόρφωμα, γεγονός που υποδηλώνει πως ακόμα και η περίπτωση μιας φυσιολογικής μαστογραφίας, δεν αποκλείει την αναγκαιότητα περαιτέρω ελέγχου.

– το υπερηχογράφημα: ο υπέρηχος μαστού αποτελεί την εξέταση εκλογής στην περίπτωση του ψηλαφητού μορφώματος και για τον λόγο αυτό θα πρέπει να πραγματοποιείται από ειδικό ακτινοδιαγνώστη ιατρό. Η μη χρήση ακτινοβολίας και η δυνατότητα μελέτης εντοπισμένα στην περιοχή του μορφώματος, αποτελούν σημαντικά πλεονεκτήματα στην επιβεβαίωση ύπαρξης μορφώματος, αλλά και γενικότερα την ανίχνευση μορφωμάτων του μαστού.

Ο ακτινοδιαγνώστης, με την χρήση του υπερήχου, θα διαπιστώσει αν υπάρχει κάποιο μόρφωμα, την ηχομορφολογία του (αν είναι κυστικό ή συμπαγές), τα χαρακτηριστικά του (πχ τα όρια τους, τον προσανατολισμό του, κτλ), την πιθανή αιμάτωσή του, καθώς και την σκληρότητά του (με την χρήση της ελαστογραφίας μαστού). Μελετώντας την εικόνα του και την τυπικότητα των ηχο-χαρακτηριστικών του, θα εκτιμήσει, κατά πόσο είναι καλοήθες ή όχι. Επίσης, το υπερηχογράφημα αποτελεί πρώτης γραμμής απεικονιστική εξέταση για τις γυναίκες, που εγκυμονούν ή θηλάζουν.

– η μαγνητική μαστογραφία: χρησιμοποιείται στις περιπτώσεις διαγνωστικού διλήμματος, όπου η μαστογραφία και το υπερηχογράφημα σε συνδυασμό με την κλινική εξέταση δεν συμφωνούν. Το μεγάλο μειονέκτημα της μαγνητικής μαστογραφίας είναι το μεγάλο ποσοστό ψευδώς θετικών αποτελεσμάτων (όταν μόρφωμα φαίνεται ύποπτο, ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι), γεγονός που οδηγεί σε βιοψίες, που τελικά αποδεικνύονται αρνητικές κακοήθειας.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονισθεί πως όσο σημαντικές πληροφορίες και αν παρέχει ο απεικονιστικός έλεγχος για τη φύση ενός ψηλαφητού μορφώματος, σε κάποιες περιπτώσεις δεν δύναται να θέσει την οριστική διάγνωση. Αυτή τίθεται με την ιστολογική εξέταση. Διενεργείται βιοψία της ύποπτης περιοχής / μορφώματος με βελόνα (FNA ή CORE BIOPSY) με ή χωρίς απεικονιστική καθοδήγηση. Με τη βιοψία θα καθοριστεί αν η ψηλαφητή μάζα αφορά κάποια καλοήθη ή κακοήθη πάθηση. Βάσει αυτής θα καθοριστεί η περαιτέρω παρακολούθηση ή χειρουργική αντιμετώπισή της.

Τέλος, θα πρέπει να γίνει αντιληπτό πως κάθε απεικονιστική εξέταση διαδραματίζει το δικό της ρόλο στη διαδικασία διερεύνησης ψηλαφητού μορφώματος, αλλά και γενικότερα στην εξέταση του μαστού. Καμία δεν είναι καλύτερη από την άλλη και δεν μπορεί η μια να αντικαταστήσει την άλλη. Αντιθέτως, όλες οι απεικονιστικές εξετάσεις λειτουργούν συμπληρωματικά μεταξύ τους και για τον λόγο αυτό, θα πρέπει να πραγματοποιούνται από ειδικούς ακτινοδιαγνώστες ιατρούς για τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα.