Η κύστη μαστού αποτελεί ένα συχνό εύρημα, το οποίο στις περισσότερες περιπτώσεις είναι καλόηθες. Μπορεί να είναι μονήρεις ή πολλαπλές και να εντοπίζονται στον ένα ή και στους δύο μαστούς. Το μέγεθός τους ποικίλει από μερικά χιλιοστά μέχρι μερικά εκατοστά. Συνήθως, εμφανίζεται σε γυναίκες ηλικίας 35 ετών έως την εμμηνόπαυση. Στις περισσότερες περιπτώσεις, μετά την εμμηνόπαυση οι κύστεις υποστρέφουν.

Με την πάροδο των χρόνων και τις ορμονικές μεταβολές που τη συνοδεύουν, ο γυναικείος μαστός αλλάζει. Οι αλλαγές αυτές αποτελούν πρωταρχικό αιτιολογικό παράγοντα στη δημιουργία κύστεων. Ο αδένας του μαστού αποτελείται από 2 βασικές δομές: τα λόβια, που είναι χώροι παραγωγής γάλακτος (κατά τη γαλουχία) και τους γαλακτοφόρους πόρους, οι οποίοι είναι ένα δίκτυο μικρών «σωλήνων», που ξεκινούν από τα λόβια για να καταλήξουν στην θηλή. Η κύστη του μαστού δημιουργείται μετά από σακοειδή διεύρυνση κάποιων λοβίων ή πόρων, μέσα στην οποία εγκλωβίζεται υγρό, που παράγεται τοπικά.

H γυναίκα με την διαδικασία της αυτό-ψηλάφησης ή ο ειδικός μαστολόγος ή γυναικολόγος με τη κλινική εξέταση – ψηλάφηση, υπάρχει πιθανότητα να διαπιστώσουν την ύπαρξη μιας κύστης ως ένα ψηλαφητό μόρφωμα. Αυτό εξαρτάται από τη απόσταση που έχει η κύστη από το δέρμα καθώς και η πυκνότητα του μαστού. Η ειδική εξέταση για να επιβεβαιωθεί η παρουσία της και να περιγραφεί η υφή της, είναι το υπερηχογράφημα και η ελαστογραφία μαστού, που πραγματοποιείται από εξειδικευμένο ακτινολόγο – ακτινοδιαγνώστη.

Η κύστη του μαστού, στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν δίνει συμπτώματα και συνήθως είναι ανώδυνή και μαλακή, εκτός αν είναι «υπό τάση», όπως λέμε, που τότε προκαλεί πόνο και είναι πιο σκληρή. Σπάνια μπορεί να προκαλέσει φλεγμονή και μαστίτιδα με ερυθρότητα στο δέρμα και πυρετό.

Κατά καιρούς έχουν προταθεί διάφορες κατηγοριοποιήσεις των κύστεων στους μαστούς. Η επικρατέστερη ταξινόμηση είναι:

• Απλή κύστη: λεπτοτοιχωματική κύστη, με διαυγές υγρό, της οποία η απότομη διόγκωση μπορεί να προκαλέσει οξύ, έντονο και εντοπισμένο πόνο. Είναι συχνή σε γυναίκες 35-50 ετών. Είναι καλοήθης και δεν αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο του μαστού.
• Επιπλεγμένη κύστη: κύστη με ομοιογενές περιεχόμενο και όχι τόσο διαυγές υγρό. Μπορεί να εμφανίζει λεπτά διαφραγμάτια ή να προκαλείται από σύμπλεγμα απλών κύστεων. Δεν διαθέτει συμπαγή στοιχεία ή αιμάτωση, ούτε παχύ τοίχωμα ή παχιά διαφραγμάτια. Ανάλογα με την εικόνα της, ενίοτε συνιστάται παρακέντηση. Σπάνια είναι κακοήθης.
• Σύνθετη κύστη: η σύνθετη κύστη διαθέτει παχύ τοίχωμα ή/και παχιά διαφραγμάτια, συμπαγές τμήμα, το οποίο μπορεί να εμφανίζει και αιμάτωση. Χρήζουν βιοψίας και αντιμετωπίζονται ως συμπαγή μορφώματα. Η ιστολογική εξέταση θα ορίσει τον κίνδυνο για ανάπτυξη καρκίνου.

Στην πλειοψηφία τους, οι κύστεις των μαστών είναι καλοήθεις καταστάσεις. Δεν προκαλούν καρκίνο του μαστού, ούτε αυξάνουν το κίνδυνο καρκίνου. Η μόνη σύνδεση που μπορεί να υπάρχει μεταξύ της κύστης και του καρκίνου του μαστού, είναι το γεγονός πως μπορεί να αποτελέσει την αφορμή που θα οδηγήσει τη γυναίκα σε απεικονιστικό έλεγχο και ακολούθως τυχαία να αποκαλυφθεί, σε κάποιο άλλο σημείου του μαστού, κακοήθεια.

Ο διερεύνηση της κύστης του μαστού γίνεται από εξειδικευμένους ακτινολόγους – ακτινοδιαγνώστες, με την χρήση του υπερηχογραφήματος. Προκειμένου να λάβουμε περισσότερες πληροφορίες για τα χαρακτηριστικά της κύστης, χρησιμοποιείται η ελαστογραφία (έλεγχος ελαστικότητας) αλλά και το Doppler (ανίχνευση αγγείωσης στην περίπτωση των σύνθετων κύστεων).

Η αντιμετώπιση της κύστης του μαστού αφορά αυτές που προκαλούν ενοχλήματα. Η κύστη του μαστού είναι συνήθως ασυμπτωματική και για τον λόγο αυτό δεν χρήζει κάποιας θεραπείας. Με την πάροδο μπορεί να υποχωρήσουν αυτόματα. Η θεραπεία των μεγάλων και επώδυνων κύστεων, γίνεται αναρρόφηση με βελόνη. Αν το υγρό είναι αιματηρό, τότε θα σταλεί για κυτταρολογική εξέταση.

Όταν μία κύστη δε είναι όλη γεμάτη με υγρό (σύνθετη κύστη), αλλά εμπεριέχει και «συμπαγή» στοιχεία, διαφοροποιείται ο τρόπος αντιμετώπισής της. Για τις κύστεις αυτές –με υγρό και συμπαγή στοιχεία –αλλά και αυτές με σχετικά παχύ ή ανώμαλο τοίχωμα που δεν σχετίζεται με φλεγμονή, θα πρέπει να διενεργείται ιστολογική εξέταση του συμπαγούς στοιχείου της βλάβης.

Στην περίπτωση αναρρόφησης με βελόνα, μετά το πέρας ενός μηνός, συνιστάται η διενέργεια νέου υπερηχογραφήματος για να ελεγχθεί η τυχόν επανεμφάνισή της. Όταν μια  κύστη συνεχίζει να εμφανίζεται στην ίδια περιοχή μετά την αναρρόφηση (τουλάχιστον 3 φορές), ενδείκνυται η χειρουργική αφαίρεσή της.

Σε περίπτωση που παραμένει στερεό υπόλειμμα μετά την παρακέντηση της κύστης, σημαντική είναι η βιοψία του, για τον αποκλεισμό του ενδεχομένου κυστικού καρκινώματος του μαστού.

Οι απλές κύστεις δεν χρήζουν επιπρόσθετου ελέγχου, πέρα από αυτόν του τακτικού ελέγχου του μαστού. Οι επιπλεγμένες και σύνθετες κύστεις χρήζουν περαιτέρω ελέγχου και επανελέγχου, ανάλογα με τα ιστολογικά ευρήματα. Οι κύστεις που έχουν υποστεί αναρρόφηση, πρέπει να επανελέγχονται στο πλαίσιο ελέγχου επανεμφάνισης.

Σε κάθε περίπτωση είναι απαραίτητο να συμβουλεύεστε κάποιον που έχει εξειδίκευση στις παθήσεις του μαστού και τη χειρουργική αντιμετώπιση τους, για να σας κατευθύνει σωστά και υπεύθυνα. Το υπερηχογράφημα θα πρέπει να πραγματοποιείται από εξειδικευμένους ακτινολόγους – ακτινοδιαγνώστες. Με τον τρόπο αυτό θα αποφύγετε άσκοπες ή περιττές εξετάσεις και θα έχετε όχι μόνο μία σωστή διάγνωση, αλλά και μία σωστή και αποτελεσματική θεραπεία.